Thema: 100 jaar psychoanalyse in Nederland

Het kan leuk zijn als iemand verliefd op je is, behalve als het je dwingende oma is. Documentairemaker Tom Fassaert bezoekt met zijn camera zijn oma, waarop voor de lens haar (pre-)oedipale problematiek zich ontvouwt. Stukjes uit de documentaire ‘A family affair’ worden vertoond om dit vanuit psychoanalytisch oogpunt te bespreken en te begrijpen. Met de documentaire ‘A family affair ‘ won Tom Fasaert 17 prijzen, waaronder een Gouden kalf op het Nederlands Film Festival.

Vroege ervaringen die jonge kinderen opdoen kunnen zowel een risico factor als een beschermende factor zijn voor hun verdere ontwikkeling. Het is van belang dat het emotionele aanbod van ouders voldoende aansluit op de behoeften van het kind. De essentie van het Infant Mental Health werk ligt in het bevorderen van deze ouder-kind relatie om zo de ontwikkeling van het jonge kind te optimaliseren en de kans te verkleinen dat het psychopathologie ontwikkelt.

Het gaat om een uitermate interessante, intrigerende en revolutionaire periode in de kunstgeschiedenis van de twintigste eeuw met zijn doorwerking op allerlei terreinen tot in het heden. In deze avant-garde beweging werd Freud aanvankelijk uitgeroepen tot ‘paus’ van het surrealisme, waar hij niets voor voelde. Tegelijk gaat het om een in feite tragische zoektocht van een kunstenaar naar een te idealiseren vader met een uiteindelijke ontknoping in Londen op 19 juli 1938.

Hoe zit onze persoonlijkheid in elkaar? In meer dan honderd jaar psychoanalyse heeft de psychoanalyse de kern van de persoonlijkheid steeds iets anders ingevuld. Wat is de rol van libidineuze driftverlangens en afweerpatronen, andere mensen, het zelf en trauma? Wat wordt er verstaan onder neurotische, borderline, narcistische en psychotische persoonlijkheidspathologie? Kunnen we iets zeggen over de relatie tussen persoonlijkheid en samenleving in bange dagen?

In deze lezing zal worden ingegaan op de neurowetenschappelijke inzichten met betrekking tot de voornaamste uitgangspunten van de psychoanalyse, zoals het bestaan van onbewust mentaal functioneren, het belang van (de regulatie van) affecten en van de vroegkinderlijke ervaringen, en het doorwerken hiervan in de overdracht en tegenoverdracht. Een en ander zal aan de hand van casuïstiek worden geadstrueerd.

Waarom (nog) psychoanalyse? De gedachtestroom die zich rond deze vraag associatief ontvouwt, wil de spreker graag delen. Welke innerlijke motieven spelen mee in de keuze om psychoanalytica te worden? Wat draagt ze in ontmoetingen met patiënten mee als wezenlijke elementen uit de psychoanalyse? En (hoe) kan deze innerlijke attitude bijdragen tot een andersoortige ontmoeting?

De psychoanalytische attitude is een breed begrip waaronder veel valt te verstaan. Deze lezing richt zich op de wijze waarop de analyticus analyticus is en hoe hij of zij zich verhoudt tot zijn of haar analysandi. De analytische attitude weerspiegelt enkele grondbeginselen van de psychoanalyse en laat zich onderscheiden van de psychotherapeutische attitude. Er wordt gepoogd de analytische attitude te verbinden met de basiskenmerken van de analytische techniek. Eén en ander wordt geïllustreerd aan de hand van speelfilmfragmenten.

Wat hebben ‘de memorietafel’ van de Meester van Spes Nostra, ‘de pendule met twee kandelabers’ (Hendrik Berlage) en ‘het joodse bruidje’ van Rembrandt met psychoanalyse te maken? Deze inspirerende rondleiding langs diverse topstukken uit de collectie van het Rijksmuseum maakt nog eens duidelijk dat de zoektocht van de mens naar ‘de waarheid’, het omgaan met zijn lijden, driften en impulsen, van overal en altijd is. Zie ook www.100jaarpsychoanalyse.nl

Dromen spreken tot de verbeelding en om te kunnen dromen moet men kunnen verbeelden. Al sinds Freud worden dromen beschouwd als van belang voor de verwerking van onze emotionele ervaringen. In de loop der jaren is er meer focus gekomen op het kunnen dromen van onze emotionele ervaringen. Aan de hand van casuïstiek wordt ingegaan op de ontwikkeling van (het denken over) dromen en met name ook op het belang van de verinnerlijking van de moederlijke rêverie om te kunnen dromen en verbeelden.

Je hebt alles wat je in je leven wilde bereiken, maar toch ben je regelmatig ontevreden met jezelf. ’s Nachts lig je wakker en pieker je over wat je gezegd hebt of vergeten bent. In sommige mensen komt de innerlijke criticus nooit tot rust. Dat resulteert in een voortdurende onrust, want je verwacht steeds weer nieuwe aanleidingen voor zelfkritiek. Als psychotherapeut spreek ik vooral mensen die ernstig lijden onder hun zelfkritiek, maar er ‘gewoon’ last van hebben vreet ook bergen energie. Zonde en niet nodig.

In deze voordracht wordt ingegaan op contact als psychoanalytisch concept: een affectief fenomeen, een specifiek moment in de therapie, optredend binnen of buiten de therapeutische context, een egofunctie. Tenslotte wordt aandacht besteed hoe contactproblemen kunnen leiden tot problemen in therapie.

In de lezing worden moderne psychoanalytische theorieën over affectregulatie besproken en het belang daarvan in de behandeling van mensen met trauma’s. Aandacht wordt besteed aan ongementaliseerde lichamelijk beleefde affecten en hoe deze  vooral in de overdracht en tegenoverdracht een rol spelen Tevens wordt aandacht besteed aan het gebruik van het lichaam als object van beschadiging, verfraaiing en vervorming door middel van esthetische ingrepen, piercing en tatoeages.

Jongeren tussen de 18 en de 25  zijn zich aan het losmaken van hun ouderlijk gezin. Ze zullen hun verlangen naar afhankelijkheid en zorg moeten zien te integreren met hun behoefte aan autonomie en losmaking. Het studentenleven kan diepgewortelde separatie-angsten blootleggen, maar ook zorgen voor een omgeving waarin geoefend kan worden.

In deze lezing onderzoeken we welke betekenissen en functies humor kan hebben in de therapeutische setting. Waar is humor onontbeerlijk en verdiepend, en wanneer staat het een verdieping van het zelfcontact en de relatie juist in de weg?

In de lange traditie van abstinentie en neutraliteit in de psychoanalyse heeft de intimiteit van de analytische relatie weinig aandacht gehad. Met de opkomst van de relationistische stromingen en de intersubjectiviteit komt hier verandering in. In de lezing zal ik illustreren dat de intimiteit in de analyse is op te vatten als een proces. Daarbij genereert intimiteit kennis en in de beleving ervan heeft het potentie veranderingen teweeg te brengen.

Dit is de titel van een trilogie van Bion waarin hij in een soort script weergeeft wat hij de essentie van de psychoanalyse vindt. In deze lezing staan we stil bij deze essentie van zijn werk om van daaruit naar de onkenbare toekomst te kijken. De toekomst van de psychoanalyse, politieke veranderingen, de evolutie in het begrijpen van het psychisch functioneren en psychische verandering worden belicht.

De psychoanalytische kliniek is erop gericht onze ‘ware’ identiteit te onderzoeken en te ervaren. Tegelijk leert juist de psychoanalyse dat we die identiteit nooit te pakken kunnen krijgen. Bestaat er wel zoiets als een ‘waar zelf’, of is het slechts een imaginaire constructie? Wat dan te denken van een ‘waarachtig’ spreken en van de zogenaamde ‘authenticiteit’? Aan de hand van enkele auteurs wordt een beeld geschetst van het paradoxale parcours van de psychoanalyse omtrent deze thematiek en de implicaties ervan voor het therapeutisch werk.

In de affectieve storm het roer bedienen en overeind blijven in een ‘being with’ is het belangrijkste wat we een persoon in een psychotische crisis kunnen bieden. Goede zorg voor psychose begint met het creëren van een plek en het maken van tijd waarbinnen een menselijke ontmoeting mogelijk wordt. Winnicott en Bion zijn hiervoor inspirerende figuren.

In gesprek met Jacob Zwaan vertelt Job Gosschalk over zijn eigen psychoanalyse.

Freud was ervan overtuigd dat hij met zijn theorie over het oedipuscomplex en de potestis patria familias een universeel gegeven over ‘de’ mens naar voren geschoven had. Vandaag de dag zijn vaders verdwenen. Nostalgische pogingen om hen in ere te herstellen, leveren op politiek vlak de Trumps van deze tijd op. Hoog tijd dus om stil te staan bij autoriteit vroeger en nu.