Nieuwsbrief april 2020

Simone Logtenberg  |  29 april 2020  |  Nieuwsbrieven

Beste allen,  

Met spijt laten wij jullie het inmiddels onvermijdelijke weten: Ondanks dat we de liefde meer dan ooit nodig hebben kan de Summer University 2020, gezien de afgekondigde Covid19-maatregelen door de Nederlandse en Belgische overheden, dit jaar niet doorgaan. 

Wat ons troost is dat we proberen het prachtige programma met het thema: ‘Liefde luistert, liefde fluistert’ in de zomer van 2021 alsnog in zijn geheel aan te bieden. We hebben alle sprekers al verzocht hun voordracht voor de week van 5 tot en met 9 juli 2021 te reserveren. Het voordeel is wellicht dat er enige tijd is om de impact van deze pandemie en de rol van de liefde daarin te verteren en doorgronden, we hopen die terug horen in de voordrachten in 2021.

Tot die tijd zullen we toch niet stilzitten. Op dit moment zijn we ons aan het beraden op een online alternatief aanbod voor deze zomer. Dit zal hoe dan ook beknopt zijn en losstaan van het al samengestelde programma. Meer nieuws hierover volgt in komende nieuwsbrieven. Een eerste overpeinzing over de huidige gebeurtenissen kunnen we teruglezen in het redactioneel dat Marc Hebbrecht op 21 maart schreef in het Tijdschrift voor Psychoanalyse, en dat hieronder integraal is opgenomen.

Nog een belangrijk praktische mededeling: De al ingeschreven deelnemers krijgen hun volledige inschrijfgeld vanzelf teruggestort. Dat kan enige weken duren voor het ook daadwerkelijk op je rekening verschijnt.

Tot slot, allen een gezonde verdere lente gewenst.

Groet, namens  de organisatie van de Summer University

Simone Logtenberg

Redactioneel door Marc Hebbrecht, hoofdredacteur  Tijdschrift voor Psychoanalyse, d.d. 21 maart 2020

Covid-19

Zopas verneem ik via het VRT-nieuws dat België zijn grenzen heeft gesloten. Op geringe afstand van mijn woonplaats worden Nederlandse bezoekers door de politie onverbiddelijk teruggestuurd tenzij zij over een vergunning beschikken. Ik voel schaamte. Je kan een goede buur toch niet terugsturen, vraag ik me spontaan af. Maar ik realiseer mij tezelfdertijd de ernst van de situatie en ben ook opgelucht dat de overheid consistente maatregelen uitvaardigt om burgers te beschermen. We worden nu (maart 2020) met zijn allen gegijzeld door coronavirus disease 2019 (COVID 19). Het uiterst besmettelijke virus ligt aan de basis van een pandemie waarvan we ons de omvang en de gevolgen ervan op termijn niet realiseren. Plots dringt het tot ons door hoe kwetsbaar we zijn en hoe machteloos. Deze onmacht veroorzaakt een collectieve angst die ieder volgens haar of zijn persoonlijkheid onbewust afweert. Ontkenning en minimalisering van het probleem is einde maart 2020 gevaarlijk. Onze afweer (de bedrieger in onszelf) bemoeilijkt dat we adequaat kennisnemen van een gevaarlijke realiteit. Zoals Ferruta (2020) schrijft, biedt de corona-epidemie ook kansen om krachten in onszelf te herontdekken die we uit het oog zijn verloren: 1. Het opnemen van verantwoordelijkheid voor zichzelf en voor anderen door zich te houden aan het advies van de wetenschappelijke autoriteiten en blijk te geven van solidariteit. 2. Het besef van de waarde van de verborgen anderen. Nu we collectief in quarantaine zijn geplaatst en door lege straten wandelen, missen we hun aanwezigheid. 3. Het zich durven overgeven aan de zorg van toegewijde wetenschappers en hulpverleners.

Kunnen we de gevolgen voor de psychoanalyse en haar toepassingen wel genoeg overzien? Op het moment dat ik dit redactioneel schrijf, nog niet…als u lezer dit leest, mogelijks al in een zekere mate. 

Alle congressen, studiedagen, vergaderingen zijn in een mum van tijd afgelast. Voor organisatoren van wetenschappelijke bijeenkomsten zijn de laatste weken een ware nachtmerrie. In het eigen land wordt de bewegingsvrijheid drastisch beperkt. Wie zich onnodig verplaatst van de eigen woonplaats, riskeert een boete. De ander wordt als een potentiaal gevaarlijke besmetter aanzien. Iedereen wordt verplicht zich terug te trekken in het eigen huis… heimlich met zijn twee keerzijden: het huiselijke, vertrouwde maar ook wat “aan vreemde ogen onttrokken, verborgen, geheim is.” (Freud 1919). Komt er nu eindelijk tijd voor verbondenheid en relationele intimiteit? Voor het eerst heeft een gans werelddeel een pauzeknop ingedrukt waardoor er ruimte vrijkomt voor introspectie en reflectie. Echter niet iedereen beschikt over de nodige frustratietolerantie. Zullen primitieve angsten verdragen worden of zullen ze ontladen worden in de heimat? Via de sociale media en televisie worden emotionele turbulenties aangestookt; velen onder ons zitten te lang aan het scherm gekluisterd en worden beangstigd door nuchtere objectieve informatie van experten en angstwekkende beelden over intensive care eenheden in Noord Italië. De combinatie van thuiswerk, toezicht over kinderen die school en vrienden missen, de constante informatiestroom via de sociale media…dit alles prikkelt en dreigt mentalisatie uit te schakelen.  

Voor onze beroepsgroep is het een hele uitdaging om de continuïteit van psychoanalytische behandelingen te verzekeren. Ons geruststellende kader wordt verstoord waardoor het meer moeite kost om de angsten van patiënten en supervisanten onbevangen te beluisteren en te dragen. Beroepsbeoefenaars komen in een paranoïd-schizoïde situatie terecht. De hand drukken kan niet meer. Vooral patiënten met persoonlijkheidsstoornissen letten op elke verandering in het eigen lichaam, reageren hypochondrisch en maken oneigenlijk gebruik op de huisarts en urgentiediensten. Daarom is het van belang dat de therapeutische relatie kan voortgezet worden om de somatische hulpverleners die broodnodig zijn voor de opvang van Covidpatiënten zoveel mogelijk te ontlasten. Depressieve angsten worden ook scherper gevoeld zowel door patiënten als door therapeuten: hoe de band behouden met bejaarde en zieke familieleden? En met kinderen en kleinkinderen die niet meer op bezoek komen? Hoe kunnen we de emotionele band behouden en vrede nemen met interne ambivalenties uit het verleden? Hoeveel tijd is ons gegund? Hoelang zal de corona-crisis duren? Typische thema’s die door patiënten verwoord worden en tegenoverdrachtelijke resonanties wekken. Psychoanalytische therapeuten en psychoanalytici die in ziekenhuizen werken, worden verplicht om ambulante consultaties te annuleren, dagklinieken te sluiten en gehospitaliseerde patiënten (te) vroeg naar huis te sturen en het contact te vervangen door telefonische consultaties. Het is geen sinecure om bij borderlinepatiënten binnen dit nieuwe kader gevaar in te schatten en de juiste beslissing te nemen. Als er gevaar dreigt, is het toch goed van de patiënt live te spreken. Terwijl ik voorheen terughoudend stond ten aanzien van telecommunicatie in de analytische praktijk, hoef ik nu niet meer overtuigd te worden van de waarde ervan om de band met de patiënt te kunnen behouden. Videoconsultaties zijn een grote aanwinst gebleken tijdens de corona-crisis. Het is wenselijk kennis te nemen van de aanbevelingen die de IPA (2020) voorstelt met betrekking tot videoconferenties in de klinische praktijk. Kan de patiënt een video-consultatie aan? Met patiënten die geleden hebben onder vroege scheiding en trauma kan dit kader moeilijk te verdragen zijn. Er wordt aanbevolen om de kaderverandering vooraf met de patiënt te bespreken. Kan vertrouwelijkheid gegarandeerd worden? Kan de patiënt thuis constant beschikken over een rustige ruimte die privacy waarborgt en huiselijke intimiteit respecteert? Voor video-consultaties met één patiënt worden Zoom, Whereby, Skype for Business als veilige tools aangeraden door beroepsverenigingen in Vlaanderen. Als de connectie uitvalt, is het noodzakelijk te telefoneren. Bij telefonische consultaties heb ik zelf ervaren dat het subjectieve gevoel van distantie erg vermindert: het lijkt alsof de patiënt je in het oor fluistert.

Mag ik hopen dat dit nummer een moment van rust brengt na verwarrende en beangstigende maanden. Zal de psychoanalyse het corona-virus overleven? Is psychoanalyse sterfelijk? Deze kwestie bespreek ik in een volgend redactioneel nadat ik het boekje van Bonnefon-Tort e.a. (2018) heb gelezen.

Literatuur

Bonnefon-Tort, L., Maupas, A. & Tabone-Weil, D. (2018). La psychanalyse est-elle mortelle? Paris: PUF.

Ferruta, A. (2020). Coronavirus: a sphinx of modern times. Website of Centro Milanese di psychoanalisi. https://www.cmp-spiweb.it/coronavirus-una-sfinge-del-nostro-tempo.

Freud, S. (1919). Het ‘Unheimliche’. Werken 8, 92-125. Amsterdam: Boom, 2006.