Nieuwsbrief ‘Geheimen Gonzen’ 5 juli 2022
Marion Wolfis | 29 juni 2022 | Evenementen, Nieuws, Nieuwsbrieven
Beste allen,
Over een week start de Summer University ‘Geheimen Gonzen’. In deze nieuwsbrief krijg je een inkijkje in de tweede dag. Dinsdag 5 juli. Jullie kunnen het programma van de hele week hier zelf inzien.
Programma Summer University Psychoanalyse
Dinsdag 9:30
In de ochtend om 9:30 uur zal Frans Schalkwijk spreken over leven met geheimen en het delen van geheimen. Zoals de titel al aangeeft is zijn betoog; Gedeeld geheim is halve smart.
Frans Schalkwijk is vrijgevestigd psychoanalyticus en daarnaast ook psychoanalytisch geschoold forensisch rapporteur die in opdracht van de Officier van Justitie rapporteert over jeugdige verdachten. In die rol doet hij psychologisch onderzoek om de vraag te beantwoorden of de tenlastegelegde strafbare feiten te begrijpen zijn vanuit de persoonlijkheidsontwikkeling en hoe het staat met de ontwikkeling van het geweten. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar het geweten met aanpalende lemma’s als empathie, zelfbewuste emoties en morele identiteit. Hij wilde uit het hokjes-denken over geweten zoals ‘gebrekkig’, ‘gezond’ of ‘afwezig’ en naar een sterkte-zwakte analyse van het geweten waarbij je ook in kan schatten waar & hoe verandering (on)mogelijk is. Ik ben heel benieuwd hoe hij met deze ervaringen iets gaat vertellen over geheimen.
Frans Schalkwijk is twee jaar geleden benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) waar hij met name onderzoek verricht naar de gewetensontwikkeling. In februari 2020 hield hij zijn oratie.
Gedeeld Geheim is halve smart
Spannend, een leuk geheim bewaren en je in stilte verheugen op het moment dat je het gaat delen. De geheimen waar je het in therapie over hebt zijn meestal onaangenaam om uit te spreken en mensen sluiten hun behandeling soms af zonder hun geheim gedeeld te hebben. Daar hebben ze altijd een goede reden voor. Het nooit-gezegde uitspreken, maakt het verborgene waar en dat is pijnlijk. Ook is de inhoud bijna altijd beschamend omdat het nooit-gezegde is verbonden met wie je bent. Maar leven met schaamtevolle geheimen gaat samen met existentiële eenzaamheid en juist de angst ontmaskerd te worden. Eenmaal gedeeld, blijkt het delen van een geheim (op termijn) toch vooral een opluchting.
Prof. Dr. Frans Schalkwijk is psychoanalyticus en psychoanalytisch psychotherapeut, werkzaam in eigen praktijk. Tevens is hij bijzonder hoogleraar aan de UVA. Zijn interesse gaat met name uit naar schaamte en schuld, het geweten en narcisme. Hij schreef onder andere Dit is psychoanalyse (2006), Diagnostiek in de praktijk (2015) en Narcisme (2018).
Dinsdag 11:30
Na de koffie- en theepauze in de hal, gaan we luisteren naar een mooi verhaal van Jos van Mosel over de gevolgen van afstand en adoptie.
Elk kind voelt zich weleens achtergesteld of tekort gedaan. Vanuit die ervaring kan de geheime fantasie bij kinderen ontstaan geadopteerd te zijn en eigenlijk te horen bij minder teleurstellende ouders dan de huidige. “Wat als?…”
Bij adoptie spelen geheimen een grote rol. Veel geadopteerden zijn als kind voorgelogen en kregen ze veel te maken met geheimen. Het kan er toe leiden dat feiten en waarheid niet meer vanzelfsprekend zijn met alle gevolgen van dien.
Oedipus van de Oedipus-mythe, die zo fundamenteel is voor de psychoanalytische opvatting van de verdeelde mens, was ook geadopteerd. Laios, de vader van Oedipus, heeft eerst zijn voeten doorboord om hem vervolgens in de bergen achter te laten. Door ingrijpen van een herder werd het kind gevonden en werd hij geadopteerd door een kinderloos koningspaar. We kennen allemaal de destructieve gevolgen in deze tragedie van Sophocles. Zouden we die kunnen begrijpen als gevolg van afstand en adoptie?
Wat als…? Gedachten over de gevolgen van afstand en adoptie.
Afgestaan en geadopteerd zijn is een feit dat in het leven van iemand die geadopteerd is in verschillende lagen betekenis krijgt. Het roept navenant veel en diverse gevoelens op. Geheimen, leugens en fantasieën over de achtergrond spelen daarbij een grote rol. Adoptie laat sporen na die ook voelbaar worden in de psychotherapeutische relatie en soms is de verwerking van het geadopteerd zijn de aanleiding voor de therapie. In deze voordracht ga ik in op verschillende verschijningsvormen van het adoptiethema in psychotherapieën met volwassenen: gehechtheid en hechtingsrupturen, overdracht en tegenoverdracht, existentiële vragen over de rol van lot en noodlot, en de zoektocht naar de eigen achtergrond.
Jos van Mosel is klinisch psycholoog, psychoanalyticus en systeemtherapeut, en is zelfstandig gevestigd in Leiden. Hij is lid, supervisor en leeranalyticus van NPaV en NVPP.
We gaan vervolgens genieten van de lunch in de hal op de begane grond, waar we nog eens rustig ervaringen en associaties zouden kunnen uitwisselen met elkaar.
Dinsdag 13:30
Marlies De Munck is een Belgische filosofe en ze promoveerde aan de KU Leuven met een onderzoek naar de betekenis van muziek. Zij doceert muziekfilosofie aan de UAntwerpen en aan het Conservatorium van Gent. En zij schrijft regelmatig opiniestukken voor De Standaard en Knack. Ze werd bekend met haar essayboekje Waarom Chopin de regen niet wilde horen (Letterwerk, 2017) wat lovend onthaald werd als een heldere inleiding in de muziekfilosofie. Maar ze heeft sindsdien veel meer geschreven. Zeer de moeite waard. Zo betoogt Marlies de Munck dat luisteraars samen, tijdens de muzikale ervaring, betekenis produceren.
Het geheim van de muziek
Van oudsher is muziek verbonden met geheimen. In verschillende culturen leeft de overtuiging dat muziek iets fundamenteels kan openbaren dat ontoegankelijk is voor de andere zintuigen, en al helemaal voor de taal of de rede. Dat maakt muziek tot geheimbewaarder, maar tegelijk ook tot ultiem medium om geheimen mee te delen. Deze lezing reflecteert over de verschillende manieren waarop dat dubbele verbond tussen muziek en geheimen vorm kreeg in de loop van de geschiedenis.
Marlies De Munck is muziek- en cultuurfilosofe. Ze doceert aan de Universiteit Antwerpen en is als onderzoeker verbonden aan het Antwerp Research Institute for the Arts. Ze publiceerde verschillende essays over muziek en kunst, waaronder Waarom Chopin de regen niet wilde horen (2017), De vlucht van de nachtegaal. Een filosofisch pleidooi voor de muzikant (2019), en Ik zie bergen weer als bergen (2021).
Dinsdag 14:45
Melanie Klein was binnen de psychoanalyse toonaangevend in haar theorieën over angsten in een zeer vroege ontwikkelingsfase van jonge kinderen en in 1929 gebruikte ze een muziekstuk om haar theorie te illustreren. Lies Wiersema verbind op deze dag de psychoanalyse opnieuw met muziek en gaat ze ons iets vertellen over rêverieën in noten en over het verborgen rijk van passie en angst in de muziek. Welk geheim ligt verborgen achter de noten?
Lies Wiersema, psychoanalytica en musicologe promoveerde in 2016 op ‘Beelden van de dood in de muziek’.
Rêverieën in noten: een verborgen rijk van passie en angst?
Wat gebeurt er wanneer je “freischwebend” luistert naar een muzikaal werk? Wat ligt er verborgen achter een reeks muzieknoten? En luister je anders wanneer je weet hebt van het leven van de kunstenaar en de omstandigheden waaronder een muzikaal werk tot stand kwam? Een muziekstuk dat expliciet speelt met deze vragen zal het onderwerp van de voordracht zijn, een voordracht die zowel musicologisch als psychoanalytisch van aard is. Bijzondere aandacht zal worden besteed aan het fenomeen van het groteske. Of er inderdaad een rijk van passie en angst te vinden is weten we wellicht aan het slot van mijn verhaal.
Lies Wiersema is psycholoog-psychotherapeut en psychoanalytica. Als psychoanalytica werkte zij vanaf de oprichting bij het Psychoanalytisch Instituut Utrecht en zijn opvolger het Nederlands Psychoanalytisch Instituut.
Zij is ook musicoloog en promoveerde in 2016 op een onderzoek naar doodsthematiek in muziek uit de 17e, 18e en 19e eeuw. Als musicoloog schrijft zij programmatoelichtingen voor o.a. Preludium, het programmablad van het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest.
Dinsdag 16:15
Na de koffie- en theepauze starten we met de Working Through Sessies.
‘Doorwerking’ (Durcharbeitung) is volgens Freud een steeds terugkerende activiteit tijdens een psychoanalyse. Zittingen met nieuwe inzichten worden afgewisseld met periodes van gestage arbeid, waarbij een nieuw inzicht steeds weer van alle kanten onder de loep wordt genomen zodat het zou kunnen beklijven. Hierdoor zou een duiding worden geïntegreerd en kunnen weerstanden worden overwonnen. Deze psychische arbeid zou de analysand in staat stellen bepaalde verdrongen elementen te aanvaarden en zich aan de greep van de herhalingsdwang te onttrekken. Het gaat hier om kennis door het leren vanuit ervaring, ‘het denken van emotionele ervaring’. Winnicott, (de late) Bion en later ook Ogden, zien het doorwerken meer ontologisch, in de ervaring van de patiënt in het hier en nu. Dat het meer gaat om creatief te zijn in de daad van communicatie, ontstaan op een manier die uniek is voor deze patiënt. Een beweging in de ontwikkeling van de psychoanalyse, waarin de nadruk op epistemologisch denken en werken (wat te maken heeft met kennen en begrijpen) verschuift naar een nadruk op ontologisch denken en werken (wat te maken heeft met ‘zijn’, at-one-ment, en worden).
In deze Working Through sessies kunnen we hetgeen dat we tot dan toe in de lezingen gehoord hebben, beginnen te verwerken door samen gedachtes, metaforen, eventuele bezwaren en/of associaties aan te dragen. Gezamenlijk kunnen we in deze creatieve communicatie nieuwe betekenissen creëren en verteren wat ons geraakt heeft.
Working Through Sessies
Working through (Durcharbeitung) is een psychoanalytische term die door Freud gemunt werd en die het noodzakelijke ‘verwerkings’proces aanduidt dat voorwaarde is voor een wezenlijke innerlijke verandering. De vertering van opgedane kennis of ervaring is wezenlijk om het werkelijk te kunnen integreren in het systeem. In de Summeruniversity komen we in deze working through sessies in kleinere groepen bijeen om hetgeen we tot dan toe in de voordrachten hebben gehoord samen te beginnen te verwerken door gedachten, associaties en gevoelens en/of bezwaren uit te wisselen die de voordrachten in ons hebben opgeroepen.
De sessies worden begeleid door een psychoanalyticus
Hierna kunnen we een hapje gaan eten (sociaal programma zal op de dag zelf door de denktank nader worden toegelicht). En komen we 20:00 uur terug voor de film Frantz die in Crea getoond en ingeleid zal worden.
Dinsdag 20:00 uur Film Frantz
De film Frantz is onderdeel van de Summer University Psychoanalyse, maar kan door iedereen bezocht worden. De film werd overigens eerder getoond en door Sacha Marlisa besproken in het kader van ‘Psychoanalyse en Film’ in 2019.
In Frantz, een film van François Ozon uit 2016, gonst het van de geheimen. De personages hebben bewust verborgen geheimen maar ook onbewuste geheimen die ons als toeschouwer uitnodigen om begrepen te worden. De Duitse Anna rouwt om haar verloofde die als soldaat is omgekomen in Frankrijk in de Eerste Wereldoorlog. Maar wie is die mysterieuze Fransman die zijn graf komt bezoeken? En waarom wil hij graag in contact komen met diens ouders?
Spreker is Sacha Marlisa, psychoanalyticus. Moderator is Edwin Bouman, psychoanalyticus
Kosten: Voor de film (geldt een supplement van) 10 euro.
Plaats: Universiteit van Amsterda, Roeterseiland Campus, Nieuwe Achtergracht 166 Amsterdam, Gebouw A in CREA.
Regie: François Ozon | Cast: Paula Beer (Anna), Pierre Niney (Adrien), Marie Gruber (Magda), Ernst Stötzner (Hoffmeister), Johann von Bulow (Kreutz), Anton von Lucke (Frantz), e.a. | Speelduur: 113 minuten | Jaar:2016
Inschrijven
En hiermee komen we aan het einde van de tweede dag en voor de mensen die zich alleen voor het eerste deel hebben ingeschreven aan het einde van twee verrijkende dagen.
Mocht je je willen inschrijven voor de maandag en dinsdag/ of voor de hele week/ of voor enkel woensdag, donderdag en vrijdag, dan kan je je hier nog inschrijven!
Een hartelijke groet, namens de organisatie van de Summer University Psychoanalyse!
Marion Wolfis